Je boek uitgelezen! En nu wil ik er graag iets over zeggen, als je het goed vindt. Als je daar nu precies helemaal geen zin in hebt, je bent immers op vakantie en ver van huis en werk, dan is de mail zo geduldig als papier en kan wachten tot je er zin in hebt.
Je geeft me een heel goed beeld van wat het leven van je werk behelst en dat is veel waard. Maar er is meer dan dat. Je geeft me ook een beeld van wat er in het management van een modern bedrijf beweegt en door je vele voorbeelden van andere bedrijven, hoe het huidig economisch systeem zich in dat veld op dit moment organiseert op de werkvloer. Meer dan ik in een krant kan lezen. Of dan ik gewoonlijk in de krant (niet) lees. Gewoon al het feit van het lezen van een dergelijk boek als het jouwe (ik zeg je en jouw, al weet ik heel goed dat het niet alleen van jou is, sorry voor je co-auteur…), is een ontmoeting met een wereld die ik eigenlijk liever ver van mijn bed houd. Maar die de dagelijkse grond is van ontzettend veel mensen én van de samenleving die ook de mijne is. Ik moet je zeggen, het heeft me meer geboeid dan ik had gedacht.
Ik ervaar het boek als een heel oprecht boek, een verhaal waar je echt voor staat
Ik ben opgegroeid met een tamelijk zwart-witbeeld van het systeem van onze wereld; ik ben een kind van de '68-generatie met alles erop en eraan. Er zijn belangrijk veel scherpe grenzen en verschillen geslecht met de jaren, zoveel is me niet ontgaan, en het is boeiend om dat terug te vinden in jouw kijk op en inspanning in je werk. De waardes die voor jou persoonlijk tellen ten aanzien van de wereld van je baas en je medewerkers, van het product en van de klant, zijn herkenbaar en betekenisvol voor mij. Ik ervaar het boek als een heel oprecht boek, een verhaal waar je echt voor staat, dat je menens is. Jullie nemen je werk heel serieus, jullie overtuigen daarin en doen er al je moeite voor. Een managementboek met een hart, zoiets kende ik nog niet.
Het vertelt me dat heel oude en beproefde inzichten over mensen en het leven stap voor stap meer ruimte vinden in het produceren, het organiseren en samenwerken vandaag de dag, en dat is toch goed nieuws! Dat het niet meer alleen om het verdienen van geld, aanzien en macht gaat, maar dat het bewustzijn leeft dat de wereld beter verdient. Dat je ook gevoed wordt door spirituele inzichten en ervaringen, is fascinerend. Maar de kern lijkt mij of we daarmee het essentiële systeem slechts soepeler en misschien echt wat menselijker maken, of dat we zachtjes, met behapbare ingrepen behoedzaam doorstoten naar een andere grond. Niet alleen een ander systeem dan dat van de vrije markt en rente en geld, waar geen goud meer achterstaat, maar iets concreter: ook een grond waar het niet om A-mensen gaat en niet om klantbehoeftes. Om maar een paar kerntermen te noemen waar ik het moeilijk mee heb.
Je moet je voorstellen dat het lezen van dit boek van jou voor mij zoiets is als het lezen door jou van wat je een New Age-boek zou kunnen noemen (ik weet precies wat je bedoelt overigens. New age - achterhaalde term, maar voilà - staat doorgaans voor het omarmen van allerhande zachte, zweverig gemaakte (!) kennis en methodieken om het ego in een modern, trendy nieuwig jasje te steken, zonder dat het echt pijn hoeft te doen. Geruststellend vermaak, zeg maar. Met marketing aan de man - nee, meer aan de vrouw - gebracht. Waar goed geld mee verdiend wordt ook). Ik koester eigenlijk skepsis voor een managementboek als het jouwe. Ik ben daar voor een deel wel doorheen gevallen, maar ik word er ook in bevestigd.
Oppervlakkig bijvoorbeeld alleen al in de taal. Dat onnodige Engels. Ik geloof zo dat jullie je best hebben gedaan, maar ik zie nog steeds goed voedsel voor Japke D. Bouma uit het NRC. Je moet haar vast en zeker kennen. Maar ik ben waarschijnlijk een taalpuriste.
Wat ik echt moeilijk vind, is de enorme nadruk op 'presteren' en 'excelleren' en op het belang van A-mensen. Jij bent er ongetwijfeld één en ik herken mezelf er ook in. Maar de norm leggen bij A-mensen, de noodzaak alles in handen te willen leggen van A-mensen met de grootste uitdagende verwachtingen aan hun inzet, is wat mij betreft gewoon ongezond en a-sociaal. Een bedrijf en samenleving willen bouwen op A-mensen is geen goed plan, volgens mij. Is dat niet rechtstreeks verbonden met jouw eigen tong op je schoenen, met de enorme burn out en stress-cijfers etcetera. Er zijn A-mensen en er zijn B- en C-mensen die evenveel recht hebben op een gezond en gewaardeerd bestaan. Hebben de A-ers niet de plicht te zorgen voor zichzelf én de rest? Structureel.
Ik gleed zowat van mijn stoel van trots
“Ik wil graag bedanken voor deze prijs voor de beste talenleerling van de school,” zei mijn zoon bij zijn diploma-uitreiking van de middelbare school, “maar er zijn hier andere leerlingen die de prijs veel meer verdiend hebben. Ik hoefde er niet zoveel moeite voor te doen, want ik heb het talent voor die talen gewoon gekregen. Daar moest ik dus wel iets mee doen. Maar anderen heb ik zich rot zien werken, om tenslotte toch hier te staan en de cijfers binnen te slepen die ze nodig hadden. Die verdienen eigenlijk veel eerder deze prijs.”
Ik gleed zowat van mijn stoel van trots, moet ik bekennen. Het zal je niet verbazen dat mijn vriend en ik hem zijn instelling blijkbaar hadden voorgeleefd. Om het woord opvoeden te ontlopen, dat klinkt zo bewust.
Verder heb ik erg moeite met een overconcentratie op gecontroleerde en controleerbare methodieken en meetbare resultaten. Ja, we mogen ook fouten maken en ja, ook risico's nemen, ja, onze dromen serieus nemen en onze persoonlijkheid behouden en zo..., en toch wordt tenslotte alles gemeten, verwordt alles tot data en in een mal gegoten. Opdat het tenslotte soepeler, efficiënter, ‘menselijker’ en natuurlijk ook winstgevender wordt. Met mallen als voorbeeld en weer een mal als handreiking voor anderen. Mensenwerk en mallen passen voor mij eigenlijk niet bij elkaar.
Het grappige is dat ik intussen wel van alles herken in de wijze waarop ik ooit een theatergezelschap leidde met gezond verstand, gezonde nieuwsgierigheid, gezonde vriendelijkheid en gezonde dromen en wilskracht, denk ik. Zo groeide ik daarin en zo ervoer ik dat. Ik wist wat ik er wilde. Ook dat. Maar nooit een spat management geleerd of gezocht. Over het algemeen zijn alle cultuur-, onderwijs-, en zorginstellingen er bepaald niet beter, efficiënter of menselijker op geworden sinds het managementdenken en -doen overal is binnengedrongen of -gedwongen. Ik zie nog steeds een hoop verarming door de verzelfstandiging van het leiding geven. Ik heb me als artistiek leider gelukkig geprezen dat ik ‘gewoon’ een theatermaker was. En bleef!
Ik heb simpelweg nogal een hekel aan marketing, omdat het geen fair play is in mijn ogen
En dan moet ik nog een dingetje kwijt: het hele hoofdstuk over ‘de klant’ maakt me onrustig, min of meer geïrriteerd, soms gewoon bozig. Zoals je weet lees ik een krant, maar ik herken me niet in een bestaan als ‘de klant’. De klant staat in functie van het bedrijf. Jij zegt dan waarschijnlijk onmiddellijk: en andersom! Er bestaan natuurlijk functionele dingen in het leven en dan stoort het me niet om de klant te zijn, ik sta er niet bij stil. Ik heb knopen nodig aan mijn jas, wortelen in mijn stamppot, een pen die lekker schrijft of een veilig stopcontact. Niet moeilijk over doen. Maar ik verwacht van een journalist dat ‘ie een verhaal schrijft dat hij van belang vindt, zoals hij dat van belang vindt, en ik kan dat dan kopen als ik daar zin in heb/zie. Ik heb simpelweg nogal een hekel aan marketing, omdat het geen fair play is in mijn ogen.
Dat klinkt ouderwets en kort door de bocht, ik weet het. Er wordt belachelijk en verschrikkelijk te veel geproduceerd in de wereld en dat wil allemaal aan de man gebracht. Mijn behoeften worden onderzocht (heb ik behoefte aan een krant?), mijn gang, mijn gewoontes, mijn emoties... Ik word tot klant gemaakt, behoeftes worden boven alles gemaakt. Een vrij mens wordt tot klant gemáákt. Ik ben daar veel te veel Waterman voor. Ik voel vaak op me gejaagd, altijd als ik iets gekocht heb, of van een dienst gebruik gemaakt, krijg je de bende achter je aan omdat ze van alles van je willen weten. Ga weg, denk ik dan, doe gewoon je werk! Ben ik echt ouderwets? Vast en zeker. Maar met plezier, haha...
Daar is mijn carrière in ouderwetserij begonnen, geloof ik...
Jij en ik kunnen zonder nieuws en actualiteit, toch spreek je in je boek zo uitgebreid over de verbinding met de klant en zijn behoeften, de kern van de hele business. Dus dacht ik regelmatig: je eigen overtuigde keuze haalt toch je hele verhaal onderuit? Ik moest ook vaak aan kijkcijfers denken, de slechtste motivatie om televisie te maken, als je het mij vraagt.
Als ik vroeger een theatertekst aan het schrijven was, dan moest de voorstelling al de verkoop in. Schouwburgbeleid. Marktwerking. Dan ging de medewerkster publiekswerving (zo heette dat eerst, daarna kreeg dat werk de naam ‘verkoop’, toen onvermijdelijk ‘marketing’. Oh, wat werd ik daar ongelukkig van...) mooie dingen formuleren over het stuk waar ik bloedig aan aan het werk was en waarover ik niets kon garanderen! Dat moest ik ook niet doen, want dat is de dood voor de creativiteit natuurlijk. Als iets niet mislukken mag, is de beste grondslag voor mislukking. Maar dat hoef ik jou niet te zeggen. Afijn, dan werden marketingteksten en -technieken gebruikt om publiek te maken. En natuurlijk wilde ik publiek! Ik had dan altijd spanning met de medewerkster, die ik supergraag mocht en andersom idem, dus dat was altijd warm en vol humor. Daar is mijn carrière in ouderwetserij begonnen, geloof ik...
Dit gaat allemaal niet over corona. Maar zonder dat verwarrende, ernstige en lullige virus waren wij niet in een briefwisseling beland, was ik je boek nooit gaan lezen en had ik er niet over nagedacht. Laat ons dus corona dankbaar zijn, want zo ben ik meer gaan nadenken over de wereld waar jij in werkt, gooi ik gedachten hier op de etenstafel en wordt er serieus over gesproken. Dank voor je boek!
En nu ga ik wat hout zagen en hakken, dan stapel ik het op tot een zo mooi en stevig mogelijk muurtje kachelhout en ga ontzettend tevreden zijn, dat kan ik je nu al voorspellen. Weinig is zo bevredigend als een goede houtstapel maken en er dan naar kijken! We zullen blij zijn van de winter, als het dan onder het afdak op ons ligt te wachten.
En dan stuur ik je deze brief door als het kan, op dit moment is er al een paar uur geen internet. Tenslotte nogmaals: kom gerust langs in augustus als je zin hebt. Ik bied je met plezier een bed aan voor de nacht - in één keer van Spanje naar Nederland rijden is toch te veel? - en als wij hier niet precies dan een boel van onze kinderen en kleinkinderen bij ons hebben, dan is er zeker een bed waarin je kunt slapen onder een onwaarschijnlijke sterrenhemel (in augustus zijn er de meeste vallende sterren!!) en het geruis van de waterval.
Hartelijk en nog een heel fijne vakantie,
Pauline
